قوانین نباید دست و پاگیر باشند
به طور قطع اگر سیاست‌های تجارت ما به‌ویژه در بخش فرامرزی به سمت کم شدن مقررات، کاهش امتیازات، به حداقل رسیدن دستورالعمل‌ها و تسهیلگری پیش برود، نیازی نیست که برای توسعه تجاری و داشتن یک تجارت موفق گمرک‌های تخصصی ایجاد کنیم.
به گزارش نمایشگاه بین المللی سنگ ایران، شرایط کنونی اقتصاد و مشکلاتی که در مسیر تجارت خارجی ما وجود دارد باعث شده تا موضوع گمرک تخصصی برای صادرات کالا نزد برخی از فعالان اقتصادی مطرح شود.
با این حال، اگر به تجارت آزاد و نگاه امروز به این حوزه معتقد باشیم، متوجه خواهیم شد که دیدگاه‌های محدود‌کننده در تجارت امروز جایگاه چندانی ندارند و نمی‌توانند تامین‌کننده خواسته‌های دولت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی باشند. با توجه به این موضوع درگاه‌های گمرک در کشور نیز باید با نگاه تسهیلگری و تسریع در انتقال کالا فعالیت کنند.
پبنابراین تفکیک‌های تخصصی کالاهای مختلف در این حوزه نمی‌تواند حرکت مثبتی در فعالیت‌های تجاری به شمار رود و بر همین مبنا نیز بسیاری از کارشناسان اقتصادی نگاه مثبتی به آن ندارند. در‌واقع ایجاد بنگاه‌های تخصصی باعث می‌شود تا محدودیت‌هایی در حوزه تجارت ایجاد شود که این موضوع مغایر با اهداف توسعه تجاری و اقتصادی است. وقتی شما کالایی را محدود می‌کنید که فقط از یک یا چند درگاه گمرکی خاص صادر شود، خواه‌ناخواه این محدودیت مشکلات خاص خود را به همراه خواهد داشت. در‌واقع ما برای اتخاذ هرگونه تصمیمی در حوزه تجارت باید این نکته را در‌نظر داشته باشیم که آن تصمیم منجر به تسهیل در تجارت شود.
البته در این زمینه می‌توان تدابیری اندیشید که به‌عنوان مثال، می‌توان برای مناطقی که کالای خاصی را تولید می‌کنند، علاوه‌بر شرایط موجود گمرکی، یک گمرک اختصاصی‌تر نیز ایجاد کرد که این طرح شاید درباره مواد پتروشیمی در عسلویه قابل اجرا باشد اما نباید به این شکل عمل کرد که هرکس قصد صادرات مواد پتروشیمی را دارد مجبور باشد از این گمرک استفاده کند.
در‌واقع مشکل اصلی ما در این حوزه ایجاد گمرک تخصصی نیست که صادرات و واردات را تحت تاثیر قرار می‌دهد. طرح به وجود آمدن گمرک‌های تخصصی در پی این نیاز ایجاد می‌شود که عده‌ای از تاجران کالاهای صادراتی خود را پایین‌تر از نرخ مرسوم در بازارهای خارجی عرضه می‌کنند و به این ترتیب علاوه‌بر ایجاد ارزآوری برای کشور، بازار جهانی آن کالای ایرانی را نیز خراب می‌کنند؛ اما باید دید منشأ اصلی این مشکل چیست! وقتی قانون‌گذار به واردکننده اجبار می‌کند که واردات خود را حتما از طریق ارز حاصل از صادرات وارد کشور کند، کسی که تخصص او واردات است، برای اینکه بتواند کار خود را سریع‌تر پیش‌ببرد و به واردات کالای مورد نظر خود بپردازد، کالایی مثل پسته را با نرخ بالاتر از تولیدکننده خریداری می‌کند و به قیمتی پایین‌تر در بازارهای خارجی عرضه می‌کند و این زیان را در کالای وارداتی خود جبران می‌کند.
پس این مشکل و نیاز به بخش‌هایی مثل گمرک تخصصی به این دلیل ایجاد می‌شود که قانون‌گذار به جای ایجاد تسهیلات، محدودیت‌هایی را برای فعالان حوزه تجارت ایجاد کرده است و متاسفانه ما این اشتباهات را در طول ۴ دهه مدام انجام داده‌ایم و هر بار پس از چند سال شکست‌خورده است اما از آن درس نگرفته‌ایم و پس از مدتی آن را تکرار کرده‌ایم. به طور قطع اگر سیاست‌های تجارت ما به‌ویژه در بخش فرامرزی به سمت کم شدن مقررات، کاهش امتیازات، به حداقل رسیدن دستورالعمل‌ها و تسهیلگری پیش برود، نیازی نیست که برای توسعه تجاری و داشتن یک تجارت موفق گمرک‌های تخصصی ایجاد کنیم.
در این حوزه باید شرایط ما یک شرایط تسهیل‌شده رقابتی آزاد همراه با شفافیت باشد تا همه فعالان اقتصادی تکلیف خود را در قبال موضوع تجارت بدانند و بر‌اساس آن برای مسیر خود برنامه‌ریزی داشته باشند. با قانون‌گذاری و ایجاد محدودیت‌هایی مثل گمرک تخصصی نمی‌توان از بازارهای ما در خارج از کشور صیانت کرد. ما به جای این کار باید بسترهایی را برای رقابتی، آزاد و شفاف شدن تجارت آماده کنیم که اگر این شرایط بر اقتصاد ما حکمفرما شود، بخش زیادی از مشکلات ما در این حوزه رفع خواهد شد. بر همین اساس است که درحال‌حاضر بسیاری از کشورهای پیشرو در زمینه تجارت در دنیا، مبنای فعالیت‌های خود را بر تسهیل قرار داده‌اند و سعی می‌کنند با تشکیل اتحادیه‌های مشترک اقتصادی منطقه‌ای به طور کلی گلوگاهی به‌عنوان گمرک و تعرفه گمرکی را از معادلات تجاری خود حذف کنند.
*مجیدرضا حریری - کارشناس و فعال اقتصادی - صمت
