تعامل محیط‌زیست و معدن تنها راه‌حل است
حراست از ذخایر و منابع طبیعی و همچنین احیای محیط‌زیست با ترمیم بخش‌های آسیب‌دیده آن، از وظایف مهم بشریت به‌عنوان میراث‌دار زمین به‌شمار می‌رود. امید آن است تا در آینده نزدیک با تعامل مناسب بین بخش معدن و محیط زیست، نه‌تنها شاهد کاهش آسیب به طبیعت بلکه ترمیم مناطق آسیب‌دیده محیط‌زیست باشیم.
به گزارش نمایشگاه بین المللی سنگ ایران، احیای زمین و افزایش بهره‌وری برای توسعه پایدار، شعار سال سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌مناسبت روز زمین پاک است.
در این زمینه رابطه تنگاتنگی که معدن و ذخایر معدنی با منابع طبیعی و محیط‌زیست دارند، انکارناپذیر است. تیر انتقاد فعالان محیط‌زیست سال‌هاست که به روی معدن و معدنکاری نشانه رفته است. در سال‌های اخیر اخبار متعددی مبنی بر مشکلاتی که فعالیت‌های معدنی برای محیط‌زیست ایجاد کرده، شنیده شده و در نگاه حامیان محیط‌زیست و حتی مردم، معادن دشمنان محیط‌زیست محسوب می‌شوند. اما آیا این تفکر درست است؟ این شیوه نگرش که فعالیت‌های معدنی را تنها مخرب طبیعت بدانیم و رویکردهای خصمانه‌ای نسبت به آن داشته باشیم، از نظر صاحبان معادن و فعالان معدنی مطلوب به‌نظر نمی‌رسد. درباره میزان آسیب فعالیت‌های معدنی به محیط‌زیست و راهکار به تعادل رسیدن روابط این دو بخش، صمت با کارشناسان و فعالان این حوزه گفت‌وگو کرد که در ادامه می‌خوانید:
معدن دشمن محیط‌زیست نیست
پیمان افضل، عضو هیات‌مدیره انجمن مهندسی معدن ایران و عضو هیات‌مدیره انجمن زمین‌شناسی ایران، نگرش منفی فعالان محیط‌زیست به معادن و چهره تیره‌ای که فعالیت‌های معدنی در نظر عوام دارد را نقد کرده و گفت: معدن و محیط‌زیست لازم و ملزوم یکدیگر هستند؛ نه دشمن که به هم آسیب وارد کنند و رو‌به‌روی یکدیگر قرار گیرند. تفکر غالب در جامعه آن است که معدن و صنایع معدنی بیشترین آسیب را به محیط‌زیست وارد کرده و باید از فعالیت در این حوزه جلوگیری شود، در حالی که بخش معدن کشور، نسبت به سایر بخش‌های صنعتی کمترین ضرر و آسیب را به محیط‌زیست وارد می‌کند.
وی در ادامه افزود: زمانی که بخش معدن وارد صنعت شد، رویکرد سازمان حفاظت محیط‌زیست نسبت به فعالیت‌های معدنی تغییر یافت. از سال ۱۳۷۸ به بعد همواره سازمان حفاظت محیط‌زیست در حال حمله به صاحبان معادن و فعالیت‌های معدنی است، در حالی که با تعامل مناسب، بسیاری از مشکلات رفع می‌شود و رویکردهای نامناسب تغییر خواهد یافت.
ضرورت تعامل با معدن
عضو هیات‌مدیره انجمن زمین‌شناسی ایران، در ادامه به امکان همکاری بخش معدن و سازمان محیط‌زیست اشاره کرد و گفت: حوزه معدن می‌تواند تعامل بسیار خوبی با محیط‌زیست داشته باشد اما سازمان حفاظت محیط‌زیست باید در تفکر خود تغییراتی ایجاد کند. متاسفانه سازمان حفاظت محیط‌زیست و فعالان این حوزه تمام توجه خود را روی معادن گذاشته و این موضوع بسیار مهم و نگران‌کننده‌ای است، زیرا نهادهای مرتبط با منابع طبیعی و صیانت از آن، باید با معادن همکاری کنند؛ نه قصاص پیش از گناه.
وی در ادامه افزود: در برخی مواقع شاهدیم که معدن هنوز شروع به فعالیت نکرده اما ایرادهای محیط‌زیستی هم ازسوی سازمان حفاظت محیط‌زیست و هم ساکنان آن منطقه مطرح و در ادامه منجر به جلوگیری از شروع فعالیت آن معدن شده است. دلیل این مسئله تنها وجود برخی تفکرات غلط رایج در این حوزه است.
الزام مشوق‌های دولتی
عضو هیات‌مدیره انجمن مهندسی معدن ایران، میزان بالای حقوق مالکانه را از بارهای سنگین روی دوش صاحبان معادن دانست و گفت: بازسازی معادن، مسئله‌ای است که اغلب توسط فعالان محیط‌زیستی برای کاهش آسیب معادن به طبیعت مطرح می‌شود. به‌نظر می‌رسد باید برای این کار ازسوی دولت و نهادها، مشوق‌هایی ایجاد شود؛ به‌عنوان مثال، از حقوق مالکانه پرداختی توسط صاحبان معادن به دولت، در صورت بازسازی معدن کاسته شود.
لازم به ذکر است حقوق مالکانه‌ای که سالانه صاحبان معادن به دولت پرداخت می‌کنند، مبلغ زیادی است و فعال معدنی نمی‌تواند هم این میزان حقوق را بپردازد و هم برای بهبود و نوسازی معدن هزینه کند.
وی در ادامه افزود: با اختصاص این دست تسهیلات به فعالان معدنی، ضمن کاهش باری که بر روی دوش آنهاست، تاسیسات و تجهیزات معدنی بازسازی و نوسازی می‌شود و در ادامه از آسیب‌ها به محیط‌زیست کاسته خواهد شد.
تفکیک معدن از صنعت و تجارت
پیمان افضل در ادامه سیاست‌گذاری‌های دولتی را نامناسب خواند و تفکیک بخش معدن از بخش‌های صنعت و تجارت را الزامی دانست.
او در این زمینه گفت: فعالان و کارشناسان حوزه معدن معتقدند بخش معدن باید از بخش‌های صنعت و تجارت جدا شود تا به مشکلات این بخش به‌صورت تخصصی و همراه با پشتیبانی رسیدگی شود. لازم به تاکید است که بخش معدن نیاز به حمایت‌های مشخص و پایداری از سوی یک وزارتخانه تخصصی دارد.
وی در ادامه افزود: اگر وزارتخانه‌ای مجزا در بحث تخصصی معدن و صنایع معدنی در کشور تشکیل شود، تصمیمات مهم و موثرتر و کارشناسی‌شده‌ای برای رفع مشکلات بخش معدن گرفته خواهد شد و در ادامه نیز شاهد کاهش بسیاری از مسائل موجود در حوزه معدن و افزایش حضور سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در معادن و رشد اقتصاد معدنی در کشور خواهیم بود.
مخرب نبودن اکتشافات معدنی
علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور ضمن تاکید بر مخرب نبودن اکتشافات معدنی برای محیط‌زیست و منابع طبیعی گفت: در زمینه موضوع خسارت به محیط‌زیست و دغدغه‌های مطرح‌شده ازسوی برخی کارشناسان در توسعه پایدار کشور، باید خاطر‌نشان کرد ذات اکتشافات آسیب‌زا برای محیط‌زیست نیست و جنبه کارشناسی دارد؛ بنابراین بحثی که ازسوی برخی درباره بی‌توجهی به توسعه پایدار مطرح می‌شود، قابل‌قبول نیست.
به‌گفته رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، اکتشافات عمل بررسی منطقه‌ای از جهت شناسایی ظرفیت‌های معدنی است، نه شروع عملیات معدنکاری و فرآوری. او در این زمینه افزود: مدتی پیش طرحی مبنی بر کاهش مهلت استعلام اکتشافات معادن مطرح شده که این اقدام نه‌تنها کمکی به بخش معدن کشور نمی‌کند، بلکه میزان خطا را در کشف مناطق معدنی بالا می‌برد و از این جهت به‌نظر می‌رسد مصوبه کاهش مهلت استعلام، به نفع محیط‌زیست کشور نباشد؛ بنابراین لازم به‌نظر می‌رسد نهادهای دولتی در این زمینه تجدیدنظر جدی داشته باشند تا شاهد آسیب به منابع طبیعی و محیط‌زیست نباشیم.
ضرورت نظارت بر معدنکاری
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در بحث تخریب محیط‌زیست ازسوی معادن، گفت: درباره موضوع تخریب محیط‌زیست ازسوی معادن باید گفت وظیفه سازمان حفاظت محیط‌زیست دوجانبه است و می‌توان گفت تقصیر بر گردن معدنکار و همچنین سازمان‌های حفاظتی محیط‌زیست است. کار معدن با اتمام فرآیند معدنکاری و بهره‌برداری به پایان نمی‌رسد. معدن از ابتدا که به‌عنوان منطقه‌ای با ظرفیت معدنی شناخته شد کار خود را آغاز کرده و تا زمانی که دوباره به محیط بازگردد، فعالیت آن به اتمام نرسیده است.
شهیدی افزود: سازمان حفاظت محیط‌زیست هنگام صدور مجوز‌های اکتشاف و بهره‌برداری بسیار سختگیرانه عمل می‌کند اما متاسفانه هنگام عملیات معدنکاری نظارت و سختگیری‌ها کاهش می‌یابد.
به‌عقیده کارشناسان، اگر همزمان با معدنکاری فرآیند نظارت بر نحوه فعالیت نیز ازسوی سازمان حفاظت محیط‌زیست یا سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور صورت گیرد، شاهد هیچ آسیبی ازسوی معادن به محیط‌زیست نخواهیم بود.
سخن پایانی
حراست از ذخایر و منابع طبیعی و همچنین احیای محیط‌زیست با ترمیم بخش‌های آسیب‌دیده آن، از وظایف مهم بشریت به‌عنوان میراث‌دار زمین به‌شمار می‌رود. امید آن است تا در آینده نزدیک با تعامل مناسب بین بخش معدن و محیط زیست، نه‌تنها شاهد کاهش آسیب به طبیعت بلکه ترمیم مناطق آسیب‌دیده محیط‌زیست باشیم.
* صمت
